Nhân dịp đầu năm mới 2025, Tuần Việt Nam có cuộc trò chuyện với TS Nguyễn Đình Cung – Nguyên Viện trưởng Viện nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương, để nhìn lại nền kinh tế Việt Nam năm qua và những hy vọng cải cách mạnh mẽ trong năm mới.
Tăng trưởng GDP cao
Thưa ông, năm 2024 đã khép lại với tăng trưởng kinh tế cao vượt trội. Ông nhìn nhận như thế nào về thành tích này?
Ông Nguyễn Đình Cung: Đã thành truyền thống, ổn định kinh tế vĩ mô vẫn được duy trì; lạm phát được kiểm soát trong mục tiêu xác định; tăng trưởng GDP năm 2024 cao, cao một cách bất ngờ ngoài các dự đoán của hầu hết chuyên gia, tổ chức kinh tế trong và ngoài nước.
Yếu tố tạo nên tăng trưởng bất ngờ là sản xuất công nghiệp phục hồi mạnh so với năm 2023; gắn liền với xuất khẩu tăng cao nhờ cầu nhập khẩu từ các nền kinh tế đối tác chủ yếu phục hồi và tăng mạnh so với năm 2023.
Công nghiệp là yếu tố làm nên tăng trưởng GDP cao bất ngờ, đạt mức cao nhất 8,32% kể từ năm 2020, tăng mạnh 5,3 điểm phần trăm so từ mức 3,02% của năm 2023. Bên cạnh đó, xuất khẩu cũng đã trở thành động lực tăng trưởng của nền kinh tế. Chính nhu cầu nhập khẩu từ bên ngoài phục hồi, kéo theo gia tăng mạnh kim ngạch xuất khẩu, thúc đẩy sản xuất công nghiệp, nhất là công nghiệp chế tác, chế tạo, là nơi chi phối bởi FDI và định hướng xuất khẩu.
Tuy vậy, cả hai trụ cột sản xuất công nghiệp và xuất khẩu đang có xu hướng đuối dần trong những tháng cuối năm 2024.
Trong 4 năm từ 2021-2024, tăng trưởng kinh tế không ổn định với biến động tương đối lớn. Nếu năm 2025 tăng trưởng GDP là 7% thì tăng trưởng trung bình trong giai đoạn 2021-2025 chỉ đạt 5,93%; nếu đạt 8% thì tăng trưởng GDP bình quân 5 năm tăng hơn 6,2%; thấp hơn so với mục tiêu 7-7,5%.
Đầu tư đã được đốc thúc rất quyết liệt để làm trụ đỡ cho tăng trưởng kinh tế. Ông nhìn nhận những điều gì đáng lưu tâm trong nền kinh tế năm qua?
Ông Nguyễn Đình Cung: Trong năm 2024, giải ngân vốn FDI đã phục hồi mức gia tăng như trước dịch Covid-19, khoảng hơn 10,6%. Đầu tư ngoài nhà nước cũng có cải thiện, tăng 7,7% so với 2,7% năm 2023. Tuy vậy, mức tăng nói trên còn thấp nhiều so với bình quân 2014 - 2019 là 13,6%.
Đầu tư công năm 2024 chỉ tăng 3,3%, đột ngột giảm mạnh từ mức trung bình 19% trong hai năm 2022-2023. Như vậy, có thể nói đầu tư trong nước, nhất là đầu tư tư nhân vẫn còn dư địa lớn có thể phát huy, bù đắp các động lực tăng trưởng khác.
Hệ số doanh nghiệp gia nhập thị trường/rút khỏi thị trường là 1,18, là mức thấp nhất cho đến nay; và số doanh nghiệp còn hoạt động tăng thêm năm 2024 chỉ hơn 35 ngàn doanh nghiệp. Tốc độ tăng đầu tư tư nhân trong 4 năm qua là rất thấp, trung bình chỉ đạt 5,8%.
Thị trường chứng khoán vẫn trồi sụt, quanh 1200-1250 điểm; thị trường bất động sản bị chi phối mạnh bởi các yếu tố đầu cơ; cung cầu mất cân đối, số giao dịch thấp, thanh khoản thấp và giá cao bất thường…
Tôi cho là bước sang năm 2025, mục tiêu tăng tốc tăng trưởng cần rất nhiều nỗ lực để thực hiện trong khi bối cảnh bên ngoài cũng chưa lường trước được.
Nhìn ra thế giới, theo ông, Việt Nam cần lưu tâm những điều gì nhất?
Ông Nguyễn Đình Cung: Chính sách và quyết định bất ngờ, khó đoán định của Tổng thống Trump, và nguy cơ áp thuế “đại trà” đối với hàng nhập khẩu vào Mỹ sẽ tác động bất lợi đến xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa kỳ. “Mượn đường” xuất khẩu sang Hoa kỳ cũng là rủi ro không thể xem thường.
Tốc độ tăng xuất khẩu có xu hướng giảm trong các tháng cuối năm 2024 là do cầu nhập khẩu trên thị trường thế giới, nhất là từ bạn hàng chủ yếu của Việt Nam giảm, và xu thế này được dự báo là sẽ tiếp tục trong năm 2025.
Chính sách và quyết định bất ngờ, khó đoán định của Tổng thống Trump, và nguy cơ áp thuế “đại trà” đối với hàng nhập khẩu vào mỹ sẽ tác động bất lợi đến xuất khẩu của Việt Nam sang Hoa Kỳ. Nguy cơ bị “mượn đường” xuất khẩu sang Hoa Kỳ cũng là rủi ro không thể xem thường.
Đồng đô la dự đoán tiếp tục tăng giá mạnh; lãi suất USD tăng. Do đó, Việt Nam khó giảm lãi suất, dư địa nới lỏng chính sách tiền tệ thúc đẩy tăng trưởng bị thu hẹp.
Cầu bên ngoài giảm, sản xuất công nghiệp định hướng xuất khẩu giảm, FDI giải ngân có thể giảm. Tức là, những yếu tố tạo nên tăng trưởng cao bất thường của năm 2024 không còn.
Đó là chưa kể xung đột quân sự, đứt gãy chuỗi cung ứng ở thế giới vẫn chưa đoán định được.
Tuy vậy, chúng ta cũng có nhiều cơ hội từ bên ngoài. Tôi cho là, sức ép buộc chúng ta phải đa dạng hoá được thị trường xuất khẩu.
Bên cạnh đó là dạng hoá chuỗi cung ứng, FDI tiếp tục đổ vào Việt Nam, nhất là các dòng vốn rút khỏi Trung Quốc để vừa giảm lệ thuộc, vừa tránh bị tăng thuế xuất khẩu vào Mỹ theo chính sách của ông Donald Trump.
Không gian cải cách thể chế rộng mở
Chúng ta đang quyết liệt triển khai tinh gọn bộ máy nhà nước. Điều này sẽ có thuận lợi, khó khăn gì cho phát triển kinh tế?
Ông Nguyễn Đình Cung: Chúng ta chưa bao giờ có không gian rộng mở và điều kiện thuận lợi để cải cách thể chế như hiện nay. Những đánh giá và chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm trong thời gian gần đây đã mở ra không gian và tạo điều kiện hết sức thuận lợi cho cải cách thể chế, tháo bỏ điểm nghẽn của điểm nghẽn.
Thứ hai, đầu tư tư nhân còn dư địa lớn; các dòng vốn đầu tư trong nước cần tiếp tục được khai thông; thúc đẩy và khích lệ cơ hội đầu tư trong nước; hàng ngàn dự án đầu tư quy mô lớn còn dở dang cần được làm “sống lại” để khơi thông nguồn vốn cho nền kinh tế; cung cấp thêm sản phẩm cho thị trường; tạo thêm giá trị mới cho xã hội.
Thứ ba, tiêu dùng trong nước còn có thể cải thiện, nếu khu vực kinh tế trong nước phục hồi lại như trước dịch covid và nhà nước có những chính sách khuyến khích sản xuất, tăng thu nhập và tăng tiêu dùng dân cư.
Khi điều kiện bên ngoài không thuận bằng 2024, xuất khẩu và công nghiệp gắn với xuất khẩu không thể là “cứu cánh” cho tăng trưởng từ 7%; chúng ta phải tận dụng các dư địa của động lực tăng trưởng bên trong để có thể đạt 7-8%; còn nếu không, tăng trưởng có thể quay lại 5,5-6% như dự báo của các tổ chức quốc tế.
Sửa Luật theo hướng phát triển thị trường
Tổng Bí thư Tô Lâm đã nhận định thể chế là “điểm nghẽn của điểm nghẽn”. Giải quyết “điểm nghẽn của điểm nghẽn” để tạo nên “đột phá của đột phá” như thế nào, thưa ông?
Ông Nguyễn Đình Cung: Việc giải quyết thực trạng nói trên phải có “cách nghĩ và cách làm mới”. Đó là, để giải quyết “điểm nghẽn của điểm nghẽn” chúng ta không chỉ tiếp tục hoàn thiện nó, phải tháo bỏ, thậm chí “đập bỏ để xây lại” nếu cần thiết.
Tôi cho là mọi cấp, mọi ngành cần quán triệt các chỉ đạo sau đây của Tổng Bí thư Tô Lâm làm khung tư duy, phương pháp luận để tháo bỏ “điểm nghẽn của điểm nghẽn”:
Một là, phải từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm” trong xây dựng pháp luật.
Hai là, luật pháp không chỉ để quản lý, mà phải khuyến khích đổi mới, sáng tạo, thúc đẩy phát triển, tạo cơ hội và mở rộng không gian phát triển.
Ba là, hoàn thiện hệ thống pháp luật, nhanh chóng khắc phục những chồng chéo, bất cập trong hệ thống hiện hành, tạo nền tảng pháp lý ổn định, dễ tuân thủ. Tinh thần là một vấn đề, một nội dung chỉ quy định tại một luật; doanh nghiệp được tự do kinh doanh những gì mà pháp luật không cấm. Cơ quan Nhà nước chỉ được làm những gì pháp luật cho phép.
Bốn là, phân cấp mạnh, toàn diện cho địa phương theo hướng “Địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”.
Năm là, đề cao phương pháp “quản lý theo kết quả” và chuyển từ “tiền kiểm” sang “hậu kiểm”, tạo không gian mới và động lực phát triển.
Sáu là, đề cao nguyên tắc thị trường trong huy động và phân bổ nguồn lực, đồng thời loại bỏ cơ chế “xin – cho” và tư duy bao cấp.
Ông có thể chỉ ra một cách cụ thể những rào cản thể chế đang là điểm nghẽn và giải pháp là gì?
Ông Nguyễn Đình Cung: Ách tắc, điểm nghẽn pháp lý lớn nhất hiện nay tập trung ở hai lĩnh vực. Một là, lĩnh vực huy động, phân bổ và sử dụng nguồn lực, nhất là đất đai và đầu tư các loại. Hai là, lĩnh vực pháp luật chuyên ngành, đặc biệt các ngành nghề kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh tương ứng.
Vì vậy, trong mấy năm trước mắt, tập trung tháo bỏ các điểm nghẽn trong 2 lĩnh vực nói trên.
Đối với lĩnh vực huy động, phân bổ và sử dụng nguồn lực, có hàng loạt các luật chồng lấn nhau, cùng chung phạm vi điều chỉnh là đầu tư, nhất là đầu tư xây dựng, gồm Luật Đầu tư, Luật Đầu tư công, Luật Xây dựng, Luật Kinh doanh bất động sản, Luật Nhà ở, Luật đầu tư theo phương thức đối tác công tư. Còn một số luật khác liên quan như luật quy hoạch, quy hoạch đô thị, quy hoạch nông thôn…
Kinh nghiệm quốc tế cho thấy, một số nước chỉ có luật khuyến khích và bảo hộ đầu tư. Tương tự, luật nhà ở nếu có thì đó là luật về chính sách nhà ở cho công dân.
Vì vậy, quán triệt chỉ đạo của Tổng Bí thư như trình bày trên đây, cần sửa Luật Đầu tư theo hướng giữ lại phần nội dung bảo hộ và khuyến khích đầu tư.
Nghiên cứu sửa đổi Luật đất đai theo hướng phát triển thị trường sơ cấp, thị trường thứ cấp về quyền sử dụng đất, gồm cả quyền sử dụng đất nông nghiệp để thực thi luật thông qua thị trường, chứ không phải bằng biện pháp hành chính như hiện nay. Nghiên cứu sửa đổi luật quy hoạch hiện hành thay thế, bãi bỏ nội dung về quy hoạch trong các luật khác.
Đối với các luật chuyên ngành liên quan đến lĩnh vực ngành nghề kinh doanh có điều kiện và điều kiện kinh doanh tương ứng, thì rà soát bãi bỏ ít nhất 2/3 số ngành nghề kinh doanh có điều kiện và quy định tương ứng về điều kiện kinh doanh, nhất là trong lĩnh vực dịch vụ. Số còn lại sẽ được chính xác hoá, cụ thể hoá, đơn giản hoá, minh bạch hoá để dễ dàng tuân thủ, thực thi với chi phí thấp nhất có thể.
Tháo gỡ hai điểm nghẽn nói trên kết hợp với phân cấp triệt để cho địa phương, thì chắc chắn sẽ có đột phá của đột phá.
Tổng Bí thư đã phê phán gay gắt tình trạng lãng phí. Ông khuyến nghị giải pháp gì để xử lý tình trạng này?
Ông Nguyễn Đình Cung: Tôi cho là phải quán triệt và thực hiện ngay chỉ đạo của Tổng Bí thư Tô Lâm: “ Ưu tiên giải quyết các nguồn lực bị lãng phí, như quy hoạch treo, dự án vướng thủ tục, đất công không sử dụng, tài sản tranh chấp và các vụ án kéo dài”. Theo đó, trong năm 2025:
Các bộ, ngành và địa phương phải hoàn thành việc tháo bỏ các vướng mắc pháp lý đối với hàng nghìn các dự án đầu tư, khơi thông luồng vốn đầu tư và sớm đưa các dự án đó thành năng lực sản xuất mới của nền kinh tế.
Phải xóa bỏ thực trạng quy hoạch treo theo hướng những quy hoạch nào không nằm trong quy hoạch (tích hợp) phát triển (cấp tỉnh, cấp vùng và cấp quốc gia) đã được phê duyệt của cơ quan có thẩm quyền đều bị xoá bỏ.
Đối với đất công, tài sản gắn liền với đất không sử dụng, gồm cả đất do doanh nghiệp nhà nước, các đơn vị sự nghiệp công quản lý, thì các tổ chức, đơn vị được giao quản lý xây dựng phương án sử dụng (gồm bán, khoán, cho thuê có thời hạn…) đưa ngay vào sử dụng.
Tạo áp lực cho lãnh đạo
Chính phủ đang xem xét cơ chế “khoán tăng trưởng” cả về số lượng và chất lượng cho các địa phương. Ông nhìn nhận như thế nào về cơ chế này?
Ông Nguyễn Đình Cung: Hiện nay, quy hoạch (tích hợp) phát triển các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương đã được Thủ tướng phê duyệt, trong đó tất cả các địa phương đều đặt mục tiêu tăng trưởng trên 10%; Quy hoạch cũng đã xác định các nhiệm vụ đột phá, các định hướng phát triển ngành, vùng cùng danh mục dự án đầu để đạt được mục tiêu tăng trưởng nói trên.
Như vậy, trên thực tế lãnh đạo các địa phương đã đặt mục tiêu tăng trưởng cao và họ đã nhận thức rõ điều đó.
Nếu tất cả hoặc phần lớn các địa phương đạt tăng trưởng GRDP trên 10%, thì GDP cả nước chắc chắn đạt trên 10%. Mục tiêu tăng trưởng 10% ổn định trong thời gian 10-20 năm là rất cao, và rất khó để đạt được; và kinh nghiệm quốc tế cho đến nay chỉ có một số rất ít các quốc gia làm được. Điều đó có nghĩa rất khó nhưng không phải là không thể đạt được.
Tôi cho rằng, Đại hội XIV của Đảng giao chính thức các chỉ tiêu, gồm tăng trưởng GRDP, số công ăn việc làm mới và thu nhập/bình quân đầu người tương ứng cho các địa phương, tức là giao nhiệm vụ cho lãnh đạo địa phương đó (Bí thư và Chủ tịch Uỷ ban nhân dân tỉnh, thành phố trực thuộc trung ương) nhiệm kỳ 2026-2030.
Như vậy, họ sẽ được đánh giá theo kết quả với 3 chỉ tiêu (KPIs) nói trên.
Mục tiêu như thế là rất cao và chỉ có người có năng lực thực sự mới có thể làm được. Giao mục tiêu cao sẽ tạo áp lực mạnh buộc Bí thư, Chủ tịch tỉnh phải dốc hết sức lực và trí tuệ, thu phục nhân tâm, phải đổi mới, sáng tạo, dám nghĩ khác và làm khác để đạt mục tiêu.
Phải tạo động lực hợp lý và không gian đủ rộng để họ phát huy tài năng và thực thi nhiệm vụ được giao. Không gian đó có thể là:
Thực hiện phân cấp triệt để, toàn diện cho địa phương theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”. Điều đó có nghĩa là địa phương không chỉ được quyết “làm gì”, mà có quyền quyết cả “làm thế nào”.
Trường hợp phải thay đổi, bổ sung quy hoạch… thì đưa ra HĐND tỉnh, HĐND tỉnh chấp thuận phương án thì báo cáo Thủ tướng.
Được quyền áp dụng, thực thi linh hoạt quy định pháp luật. Trường hợp quy định pháp luật cùng một vấn đề chồng chéo, khác nhau thì được quyền chọn quy định phù hợp nhất để áp dụng giải quyết vấn đề liên quan.
Trường hợp pháp luật chưa quy định, hoặc quy định chưa rõ ràng, thì được quyền áp dụng cách thức hợp lý, hiệu quả nhất để giải quyết vấn đề liên quan.
Thực hiện đánh giá mức độ hoàn thành nhiệm vụ của họ theo mục tiêu, theo kết quả và hiệu quả tổng thể; không vì một thất bại hay không thành công tại một dự án mà phủ nhận đạt được mục tiêu tổng thể thể hiện qua các chỉ tiêu nói trên.
Trung ương phải đảm bảo sự phối hợp giữa các địa phương trong vùng trong thực hiện các dự án vùng. Không để tình trạng địa phương này vì sự phát triển của địa phương mình mà ngăn chặn kết nối, hạn chế không gian và cơ hội phát triển của địa phương khác.
Trường hợp cần thiết, Chính phủ thực hiện bảo lãnh để các địa phương vay thêm vốn đầu tư các dự án quan trọng.
Bước vào kỷ nguyên mới với tâm thức mớiNăm 2025 bắt đầu với khát vọng và quyết tâm tràn đầy là đạt mức tăng trưởng kinh tế từ 8% trở lên, tạo đà để tăng trưởng liên tục hai con số trong giai đoạn 2026 - 2030.
.svg){kind=icon}
