Nét đẹp của đồng bào Bru-Vân Kiều: "Đất lành” để bà con tìm về vui chung lễ hội

Vào ngày 11 - 14/7 âm lịch hàng năm, người Bru - Vân Kiều ở xã Trường Sơn, huyện Quảng Ninh, tỉnh Quảng Bình lại tổ chức Lễ hội trỉa lúa truyền thống. Sau phần lễ trang nghiêm và phần hội đoàn kết sum vầy, đồng bào lại gửi gắm mong ước cho cây trĩu bông, chắc hạt, vụ mùa bội thu.

Già làng Hồ Ai, bản Khe Cát kể lại, từ xưa, người Bru - Vân Kiều sinh sống giữa núi rừng Trường Sơn và trồng lúa, ngô, sắn theo lối chặt - đốt - cốt - trỉa. Hạt giống gieo xuống đất phải trông chờ vào ông trời có cho mưa thuận gió hòa, thần rừng có giữ chim chóc, muông thú đừng phá hoại... mới được một vụ mùa no đủ.

Để mong đất trời an yên, mùa màng tươi tốt, hàng năm người Bru - Vân Kiều tổ chức hai lễ hội chính gồm Lễ hội trỉa lúa và Lễ hội cúng cơm mới, được các thế hệ gìn giữ cho đến tận bây giờ.

Trong 15 bản của xã Trường Sơn thì bản Khe Cát trở thành vùng "đất lành” để bà con tìm về vui chung lễ hội. Từ bao đời nay, bà con chọn cất cây nêu, đặt bàn thờ cúng Giàng và thần linh nằm dưới chân núi Chồng, phía đầu bản Khe Cát cũ, nơi những gốc cây cổ thụ lớn đến vài người ôm. 

Trưởng bản Hồ Ba cho biết: "Năm nay, vật dâng lên Giàng và thần linh là một con bò. Sau khi làm lễ tế sống xong, con bò sẽ được mổ thịt, người dân từ 15 bản và khách quý cùng nhau vui chung trong phần hội".

Phần lễ bắt đầu, trong trang phục truyền thống, mái tóc dài trắng tựa cước, tiếng già làng Hồ Ai trầm trầm dội vào lèn núi đá, vọng lại, vang xa cáo với trời, đất, xứ thần gồm: Thần núi, thần sông, thần rừng, thần muông thú... và ông bà, tổ tiên về chứng giám lòng thành, vui cùng lễ hội với đồng bào, phù hộ độ trì giúp đồng bào sức khỏe, một năm mưa thuận gió hòa, lúa ngô tươi tốt.

Tiếp đó là nghi thức lễ trỉa lúa. Sau một hồi chiêng trống, bài tế có tên “Lấp lỗ” được già Hồ Ai xướng lên bằng tiếng bản địa, phiên thành tiếng Việt hàm ý, hôm nay đồng bào làm lễ trỉa lúa, các xứ thần, tổ tiên, ông bà hội ngộ về đây, cầu mong trời đất giao hòa, ban cho hạt giống tốt tươi, to cây, sây hạt. Đàn ông thì đâm lỗ, đàn bà gieo hạt, hạt gieo xuống đất nhanh nhanh lấp lại để con chim, con thú không đến phá hoại. Hạt giống tốt mọc lên cây lúa, cây ngô, cây đỗ khỏe mạnh, cho đồng bào có mùa màng bội thu, cuộc sống thêm no ấm...

Kết thúc phần lễ, già Hồ Ai cầm một bầu hạt giống di chuyển vòng quanh cây nêu thực hiện nghi thức gieo hạt. Theo chân chủ lễ, dân bản, trai thanh nữ tú trong trang phục truyền thống, người nữ lưng đeo gùi, người nam tay cầm gậy chọc lỗ tái hiện lại công việc “cốt - trỉa” của cha ông ngày xưa.

Lễ hội kết thúc kịp lúc những mâm cỗ được dọn ra. Khách, chủ quây quần quanh mâm cỗ, uống rượu cần và trò chuyện vui vẻ rồi cùng tham gia các trò chơi dân gian, hát múa những làn điệu dân ca truyền thống.

Được biết, ngày 3/2/2021, Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã ban hành Quyết định về việc công bố Danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia, trong đó có Lễ hội trỉa lúa của đồng bào Bru - Vân Kiều xã Trường Sơn thuộc loại hình lễ hội truyền thống. 

Theo ông Hoàng Trọng Đức, Chủ tịch UBND xã Trường Sơn, Lễ hội trỉa lúa là hồn cốt, bản sắc văn hóa của đồng bào Bru - Vân Kiều, đồng thời mở ra cơ hội để phát triển du lịch sinh thái gắn liền với du lịch văn hóa, du lịch cộng đồng trên địa bàn xã.

Việc du khách tìm về Trường Sơn ngày càng nhiều, nhất là vào dịp Lễ hội trỉa lúa không chỉ tạo nguồn thu cho người dân địa phương mà còn giúp đồng bào tiếp cận và hòa nhập với lối làm ăn, thương mại mạnh mẽ hơn. Tư duy “chặt - đốt - cốt - trỉa” để tự cung tự cấp chuyển dần sang nền sản xuất hàng hóa hiệu quả kinh tế cao.

Hải Sâm