Báo chí ghi âm, ghi hình mới đảm bảo tính công khai khi xét xử

Mới đây, góp ý cho dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (TAND) sửa đổi, Bộ TT&TT và Hội Nhà báo Việt Nam đều đề nghị cho phép ghi âm, ghi hình diễn biến phiên tòa công khai. Thường trực Ủy ban Văn hóa- Giáo dục cũng đề nghị quy định theo hướng tạo điều kiện cho cơ quan báo chí đưa tin chính xác về vụ án.

Khoản 3 Điều 141 dự thảo Luật Tổ chức Tòa án nhân dân (TAND) sửa đổi quy định: Việc ghi âm lời nói, ghi hình ảnh của hội đồng xét xử (HĐXX), thẩm phán, người tiến hành tố tụng khác chỉ được thực hiện trong thời gian khai mạc phiên tòa, phiên họp khi có sự đồng ý của chủ tọa.

Chánh án TAND tối cao Nguyễn Hòa Bình cho rằng, lúc xét xử, HĐXX, VKS, luật sư toàn tâm toàn ý cho vụ án, tập trung suy nghĩ cho vụ án.

“Cứ chĩa máy quay vào mặt, người ta bị phân tán. Vào lúc cần đưa ra quyết định sáng suốt nhất thì người ta lại bị chĩa máy quay vào, phải nở nụ cười. Bản thân HĐXX, KSV, điều tra viên họ cũng không muốn hình ảnh đưa lên truyền thông bị xấu, khi suy nghĩ, khuôn mặt phải đăm chiêu, nhíu mày chứ không phải lúc nào cũng nở nụ cười được”, lời ông Nguyễn Hòa Bình.

Chánh án TAND tối cao phân tích thêm: “Giờ vụ án ly hôn, ra trước tòa, chồng nói thế này, vợ nói thế kia, toàn bộ việc đó ghi âm, ghi hình rồi đưa lên mạng, việc đó rất phức tạp, xâm phạm đến quyền con người. Họ cũng không muốn cho thế giới biết họ có bao nhiêu tài sản, lý do vì sao phải ly hôn, rất nhiều nội dung nhạy cảm, kể cả người phạm tội cũng vậy.”

Giải pháp hài hòa

Trao đổi với VietNamNet, ông Trương Việt Toàn, nguyên thẩm phán, nguyên Phó chánh tòa hình sự TAND TP Hà Nội, người đã từng nhiều lần ngồi ghế chủ tọa phiên tòa xét xử các vụ đại án cho biết, khi điều hành phiên tòa, ông chưa bao giờ hạn chế báo chí.

Theo ông Trương Việt Toàn, việc phóng viên chĩa máy quay hoặc thấy đi lại trong phòng có gây tâm thế không thoải mái và phân tâm cho hội HĐXX. 

Để hài hòa tính tôn nghiêm của phiên tòa và quyền tác nghiệp của phóng viên, ông Toàn cho rằng, tòa án có thể bố trí phòng riêng với màn hình, đường truyền âm thanh đảm bảo để phục vụ báo chí đưa tin về phiên tòa. Tại đó, các phóng viên có thể tác nghiệp ghi âm, ghi hình mà không ảnh hưởng đến ai.

Tiến sĩ, luật sư Đặng Văn Cường phân tích: Trên cơ sở các quy định của Hiến pháp năm 2013, nguyên tắc Tòa án xét xử kịp thời, công bằng, công khai được quy định là nguyên tắc chung của các đạo luật tố tụng (hình sự, dân sự, hành chính) và Luật Tổ chức TAND năm 2014.

Nguyên tắc này có ý nghĩa quan trọng trong việc đảm bảo tính khách quan, công bằng, bảo vệ quyền con người trong hoạt động xét xử, đặt ra yêu cầu hoạt động xét xử không những phải đúng đắn, khách quan, công bằng mà còn phải kịp thời, nhanh chóng, đảm bảo tính công khai, tạo cơ hội cho các cơ quan báo chí, người dân được thực hiện quyền giám sát hoạt động xét xử của tòa án.

Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 quy định rõ ngay trong điều luật về việc “mọi người đều có quyền tham dự phiên tòa, trừ trường hợp do Bộ luật này quy định”.

Như vậy có thể thấy, nguyên tắc xét xử công khai là nguyên tắc hiến định, được áp dụng phổ biến trong tất cả các hoạt động tố tụng ở Việt Nam và tòa án- là cơ quan có trách nhiệm đảm bảo thực hiện nguyên tắc này trên thực tế.

Khi đã xét xử công khai thì những người có mặt phiên tòa đều có thể được ghi âm, ghi hình "nếu được chủ tọa phiên tòa đồng ý". Trường hợp chủ tọa phiên tòa không đồng ý cho những người tham dự phiên tòa ghi âm, ghi hình thì phải nêu rõ lý do và có thể sẽ bị khiếu nại về hành vi này.

Theo tiến sĩ Đặng Văn Cường, dự thảo Luật tổ chức tòa án đưa ra quy định về ghi âm ghi hình tại phiên tòa với nội dung việc ghi âm ghi hình chỉ được thực hiện trong thời gian khai mạc phiên tòa, khi có sự đồng ý của chủ tọa phiên tòa... là chưa thể hiện được nguyên tắc xét xử công khai, đồng thời xung đột với quy định của Luật Báo chí về quyền tác nghiệp của phóng viên, nhà báo tại phiên tòa và chưa đảm bảo các nguyên tắc cơ bản trong tố tụng ở Việt Nam.

Đối với các diễn biến phiên tòa mà đương sự không đồng ý ghi hình, chủ tọa phiên tòa phải cân nhắc xem việc từ chối đó có phù hợp với pháp luật hay không. Trong những trường hợp này thì nên quy định báo chí làm mờ hình ảnh hoặc có những góc quay phù hợp, vừa đảm bảo tuyên truyền pháp luật, đưa tin phiên tòa, vừa đảm bảo được các quyền cơ bản của công dân được pháp luật ghi nhận.

Luật sư Đặng Văn Cường cho rằng, cần tìm ra giới hạn, điểm hợp lý của quyền tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tiếp cận thông tin với quyền được bảo vệ về hình ảnh, về nhân thân của công dân.

Những nội dung trong dự thảo Luật Tổ chức tòa án về ghi âm ghi hình tại phiên tòa cần được điều chỉnh cho phù hợp với hiến pháp, với các văn bản về tố tụng dân sự, tố tụng hình sự, tố tụng hành chính và Luật Báo chí, đảm bảo tính công khai trong hoạt động xét xử, phát huy được giá trị nhân văn và hoạt động tuyên truyền pháp luật giáo dục đạo đức, lối sống qua mỗi vụ án.

Còn theo nhà báo Trịnh Tuyến, Báo An ninh thủ đô, ở góc độ chuyên môn, nghiệp vụ báo chí, hoạt động ghi âm, ghi hình của phóng viên, cơ quan báo chí là không thể thiếu, nhất là đối với phiên tòa xét xử công khai ở những vụ án dư luận xã hội quan tâm.

Thông tin từ báo chí là rất quan trọng và cần thiết trong việc đấu tranh, phòng ngừa tội phạm. Độ chính xác, độ tin cậy là yếu tố bắt buộc đối với tin, bài trên báo chí. Và để đảm bảo được yêu cầu này, việc ghi âm, ghi hình trong hoạt động báo chí là không thể không thực hiện.

Vẫn theo ông Trịnh Tuyến, nhà báo được hoạt động nghiệp vụ báo chí tại các phiên tòa xét xử công khai, được bố trí khu vực riêng để tác nghiệp, được liên lạc trực tiếp với người tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng… là quy định hiện hành theo Luật Báo chí.