Xơ-đăng

Dân số: 212.270 người

(số liệu Điều tra 53 dân tộc thiểu số 01/4/2019)

Dân tộc Xơ-đăng tập trung ở tỉnh Kon Tum, một số ít là ở miền núi tỉnh Quảng Ngãi và tỉnh Quảng Nam. Người Xơ-đăng tin ở vạn vật hữu linh, thờ nhiều thần liên quan đến sản xuất và sinh hoạt.

Mỗi làng Xơ-đăng có máng nước chung, có bãi mộ chôn người chết... Nhà cửa của dân làng quây quần bên nhau, mọi người gắn bó giúp đỡ lẫn nhau. Ông "già làng" được trọng nể nhất, là người điều hành sinh hoạt chung trong làng và đại diện của dân làng.

Mỗi làng người Xơ-đăng đều có nhà rông, nóc và mái nhà được tạo dáng như cánh buồm lớn hoặc lưỡi rìu khổng lồ ngửa lên trời. Trên 2 đầu nóc và dọc nóc nhà được trang trí đẹp. Nhà rông được dân làng tạo dựng hoàn toàn bằng thảo mộc có sẵn ở các địa phương. Kỹ thuật xây dựng chỉ là lắp ghép hoặc chằng buộc, không hề dùng đến đinh sắt, dây thép...

Ở vùng Xơ-đăng, có nơi còn chế độ gia đình nhiều thế hệ ở trong nhà dài. Hiện nay, từng gia đình nhỏ tách ra làm ăn riêng, ở riêng đã phát triển. Tên của người Xơ-đăng không có họ kèm theo, nhưng có từ chỉ định giới tính: nam là A hay U, nữ là Y. Trai gái lớn lên, sau khi cưa răng theo phong tục (ngày nay ít người còn theo phong tục này) được tìm hiểu, yêu nhau. Lễ cưới xin đơn giản.

Trong số các lễ cúng, lễ hội truyền thống của dân tộc Xơ-đăng, lễ đâm trâu được tổ chức long trọng nhất, đông vui nhất. Đàn ông không chỉ có tinh thần thượng võ mà còn có tài nghệ trong kiến trúc, điêu khắc và hội hoạ, tạo nên những sản phẩm đặc sắc, tiêu biểu là ngôi nhà rông và cây nêu trong lễ đâm trâu.

Nhà rông thực sự là công trình kiến trúc, một sản phẩm văn hoá, là trụ sở câu lạc bộ trong làng của đồng bào Xơ-đăng.