Chùa Phổ Minh còn được gọi là chùa Tháp, nằm ở phía Tây đền Trần, thuộc phường Lộc Vượng, thành phố Nam Định. Ngôi chùa được xây dựng dưới triều Lý, đến thời Trần niên hiệu Thiệu Long năm thứ 5 (1262) được mở rộng quy mô, bề thế.

Chùa Phổ Minh từng là nơi tu hành, tụng niệm của nhiều vị vua và quan lại quý tộc nhà Trần. Là di tích có danh tiếng trong tập bản đồ Hồng Đức vẽ năm 1470, chùa được coi là đại danh lam của nước Đại Việt. Đây còn là một trong những nơi tu hành của Đức quân vương Trần Nhân Tông cùng với sư Pháp Loa và Huyền Quang. 

Sau khi Kim Phật Trần Nhân Tông viên tịch, vua nối ngôi là Trần Anh Tông đã sai người làm kiệu bát cống bằng đá và xây tòa tháp lên trên, sau đó đặt 7 trong số 21 viên xá lị của vua cha vào hòm đá quý, đưa vào trong tháp Phổ Minh ở trước cửa chùa. 

Tháp Phổ Minh có 14 tầng, cao 19,51m. Hai tầng tháp dưới cùng xây bằng đá có chạm khắc hoa văn cánh sen, hoa văn sóng nước. 12 tầng trên xây bằng gạch bắt mạch, để trần không trát. Mỗi đầu viên gạch có dòng chữ “Hưng Long thập tam niên” (năm Hưng Long thứ 13- 1305) và khắc họa hình rồng nổi thời Trần. Đỉnh tháp là một khối đá tạo dáng hình bông sen nhiều lớp cánh. 

Xung quanh tháp có tường bao quanh. Chính giữa các tường có để cửa ra vào tháp, được trang trí bằng những đôi rồng đá. Dưới chân tháp Phổ Minh là 2 cây hương lớn (hay còn gọi là cột kinh) được làm bằng đá, tạo tác tinh xảo theo hình hoa sen.

Cụm kiến trúc chính của chùa bao gồm các gian tiền đường và toà thượng điện. Sau thượng điện, cách một sân hẹp là ngôi nhà dài 11 gian. Ở giữa là 5 gian nhà tổ, bên trái là 3 gian nhà tăng và bên phải là 3 gian điện thờ. Hai dãy hành lang nối tiền đường ở phía trước với ngôi nhà 11 gian ở phía sau làm thành một khung vuông bao quanh kiến trúc chùa.


             
Trong sân chùa, ngoài ngôi tháp còn có hai nhà bia ở hai bên. 

Các công trình kiến trúc và chạm khắc trong chùa còn giữ được nhiều những dấu ấn của thời Trần với những chạm khắc tinh xảo trên cửa, tam quan, bậc tiền đường…..Chùa Phổ Minh cũng là nơi lưu giữ được nhiều cổ vật giá trị, góp phần quan trọng vào việc nghiên cứu về kinh tế, chính trị, văn hóa – xã hội của nước ta dưới triều Trần.

Bên cạnh những giá trị về kiến trúc nghệ thuật, chùa Phổ Minh còn gây ấn tượng với du khách bởi những cây muồm di sản hơn 300 năm tuổi. Những tán cây xanh to lớn, cành vươn dài phủ bóng mát khắp khoảng sân, xua tan đi cái nắng oi ả mùa hè. Chỉ cần bước chân vào chùa, ngắm nhìn những mảng màu xanh mướt xen lẫn với đường nét hoài cổ, cũ kĩ trầm mặc và lắng nghe tiếng chuông gió leng keng trong trẻo, dường như mọi muộn phiền đều được xoa dịu.

Năm 2012, chùa Phổ Minh được xếp hạng là di tích quốc gia đặc biệt. Hàng năm, chùa đón tiếp hàng chục nghìn khách thập phương ghé thăm.

Ảnh: Trần Việt Đức